Dr. Supatta Pinthapataya

ความชอบ มิตรภาพและความรัก

ความชอบมิตรภาพและความรักเป็นกระบวนการทางจิตวิทยาที่ดึงดูดให้บุคคลเข้ามาใกล้ชิดกัน มนุษย์มักจะเอาคำว่า รัก มาอธิบายความรู้สึกต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับความสัมพันธ์ที่ตนมีกับบุคคล กับวัตถุสิ่งของ และกับ สิ่งแวดล้อมที่อยู่รอบตัว จึงทำให้ความรักมีความหลากหลายในขอบข่ายของความสัมพันธ์และมีความแตกต่างอยู่ภายในความสัมพันธ์ที่เหมือนกันด้วย

ความรักมีจุดเริ่มต้นมาจากความรู้สึกชอบ เกิดเป็นความต้องการที่จะสร้างมิตรภาพขึ้นระหว่างกัน ปัจจัยที่ชัดเจนที่ทำให้เกิดมิตรภาพ คือ ความต้องที่จะมีความใกล้ชิดกันต่อกันในระดับหนึ่ง ความใกล้ชิดอาจเกิดจากอยู่บ้านใกล้กัน นั่งทำงานใกล้กัน อยู่ในงานอาชีพสายเดียวกัน หรือการเข้าร่วมเป็นสมาชิกของกลุ่มต่าง ๆ ด้วยกัน สิ่งเหล่านี้จะทำให้บุคคลเกิดการสัมผัสกับบุคคลต่าง ๆ ขึ้น ภายในความใกล้ชิดนั้นเป็นเรื่องธรรมดาที่จะเกิดขึ้นได้ว่าคนหนึ่งอาจจะชอบคน ๆ นี้ และไม่ชอบคนอื่น ๆ แต่เราอาจจะชอบพอคนอื่น ๆ แต่ไม่ชอบคน ๆ นี้ ซึ่งไม่ใช่เรื่องแปลก เพราะมิตรภาพและความรักมักจะเกิดขึ้นในกลุ่มบุคคลที่อาศัยอยู่ใกล้กัน หรือทำงานใกล้ชิดกัน จากการศึกษาพบว่า คู่แต่งงานมักจะเป็นบุคคลที่เคยเรียนด้วยกันในโรงเรียนหรือในมหาวิทยาลัยหรือไม่ก็ทำงานในบริษัทเดียวกัน เป็นต้น

เหตุผลหนึ่งที่ดึงดูดบุคคลให้มีความใกล้ชิดกัน คือ ความคุ้นเคย ซึ่งพบว่าบุคคลจะมีความชอบพอกับคนที่คุ้นเคยมากกว่าคนแปลกหน้าที่ไม่เคยรู้จักมาก่อน ดังนั้นยิ่งได้สร้างความคุ้นเคยมากกับคนที่ไม่รู้จักมากเท่าไร ก็จะทำให้เกิดความรู้สึกชอบในตัวเขามากขึ้น ความคุ้นเคยดูเหมือนว่าจะทำให้เกิดความดึงดูดใจมากกว่าจะเกิดความรังเกียจ ความคุ้นเคยจะสร้างความดึงดูดใจได้ 2 กรณีคือ กรณีแรกถ้าสิ่งเร้าที่เข้ามาสัมผัสนั้นค่อนข้างจะซับซ้อน และกรณีที่สองถ้าความรู้สึกเริ่มแรกที่มีต่อสิ่งเร้านั้นเป็นกลาง ซึ่งมักจะเป็นความรู้สึกเมื่อได้พบและรู้จักกันเป็นครั้งแรก ผลกระทบของความคุ้นเคยนี้ได้ถูกนำมาใช้ด้านการหาเสียงทางการเมืองและการโฆษณา สินค้า ชื่อหรือยี่ห้อสินค้าใดที่มีการคุ้นหูมากก็จะมีโอกาสดึงดูดใจผู้คนได้มากกว่า แต่อย่างไรก็ตามไม่ใช่ว่าใครก็ตามที่อยู่ใกล้ชิด และมีความคุ้นเคยกันจะเกิดความชอบพอกันขึ้นเสมอ ปัจจัยที่สำคัญที่เป็นข้อพิจารณาการเลือกคบกันคือคุณลักษณะเฉพาะของตัวบุคคลโดยธรรมชาติแล้วมนุษย์เรามักจะชอบบุคคลที่มีรูปร่างหน้าตาดี มีความฉลาด มีปฏิภาณ ไหวพริบ บุคลิกภาพดี และมีคุณสมบัติอื่น ๆ ที่น่าดึงดูดใจ ในการเกิดความรักใคร่กันนั้นพบว่า หน้าตาเป็นสิ่งที่ดูว่าจะมีความสำคัญมากที่สุด และเป็นปัจจัยที่ผลต่อจิตใจมากกว่าข้ออื่น ๆ มากว่าความฉลาดและบุคลิกภาพเมื่อได้พบกันเป็นครั้งแรก และเป็นเรื่องแปลกที่มักจะมีการสรุปเอาว่าบุคคลซึ่งมีรูปร่างหน้าตาที่สะสวยเหนือกว่าค่าเฉลี่ยของคนทั่วไป มักจะมีความสามารถทางด้านสังคม มี ความฉลาด มีสุขภาพจิตดี และมีความสุขเหนือกว่าคนอื่น ๆ ไปด้วย แม้ว่าจะไม่ได้มีการยืนยันอย่างเป็นวิชาการก็ตามแต่ก็เป็นที่แน่ชัดว่าบุคคลที่มีรูปร่างหน้าตาเป็นที่ดึงดูดใจคนนั้นมักจะเป็นคนที่มีทักษะสังคมสูงและเป็นที่รู้จักชอบพอของผู้อื่น ทั้งนี้เนื่องจากพวกเขามักจะได้รับการปฏิบัติเป็นอย่างดีเมื่อมีปฏิสัมพันธ์กัน แต่อย่างไรก็ตามสิ่งหนึ่งที่จะต้องทำความเข้าใจก็คือ การรับรู้ตนเองของเราว่าเป็นบุคคลที่น่าดึงดูดใจหรือไม่นั้นมีอิทธิพลอย่างมากต่อการแสดงคุณลักษณะส่วนตัวของเราเองมากกว่าความน่าดึงดูดใจที่ตัดสินโดยผู้อื่น ดังนั้นแม้ว่าเราจะไม่ได้รับการยกย่องว่าสวยเหมือนดารา แต่การมองภาพตนเองในทางบวกก็จะสามารถช่วยให้เราประสบความสำเร็จในการเข้าสังคมได้เช่นกัน และข้อสุดท้ายซึ่งมีสำคัญมากก็คือ การยิ้ม บุคคลที่มีใบหน้ายิ้มมักจะได้รับการจัดว่าเป็นบุคคลที่น่าดึงดูดใจมากกว่าคนที่ไม่รอยยิ้ม

จากการศึกษาผลกระทบที่ได้รับจากการเป็นบุคคลที่น่าดึงดูดใจ ซึ่งทำการศึกษากับนักศึกษาที่จบระดับปริญญาโท สาขาบริหารธุรกิจ โดยใช้ระยะเวลาของการติดตามผล 10 ปี พบว่า ผู้ชายที่ได้รับการจัดอันดับว่ามีความน่าดึงดูดใจมากในหนังสือรุ่นประจำปีการศึกษามักจะได้รับการจ้างงานที่เริ่มต้นด้วยเงินเดือนที่สูงกว่าและได้รับเงินเดือนสูงกว่าตลอดระยะเวลา 10 ปี ส่วนผู้หญิงนั้นแม้ไม่ได้รับการจ้างงานด้วยเงินเดือนที่สูงกว่าแต่จะได้เงินเดือนสูงขึ้นในปีต่อ ๆ ไป ในอันดับ 1: 5 ของความน่าดึงดูดใจ แม้ว่าการศึกษาชิ้นนึ้จะไม่ได้ใช้ความสำคัญเกี่ยวกับกลไกอื่น ๆ ที่อาจจะมีผลกระทบได้ แต่สิ่งที่ปรากฏ คือ บุคคลที่มีความน่าดึงดูดใจกว่าได้รับการจัดอันดับว่ามีศักยภาพ สูงกว่า และในทำนองเดียวกันความมั่นใจในตนเองสูงในส่วนที่รับรู้ตนเองว่ามีความน่าดึงดูดใจมากกว่าได้กลายมาเป็นเครื่องมือที่ช่วยแปลความหมายว่าสามารถทำงานได้ดีและน่าประทับใจ แม้ว่าบุคคลจะเกิดความดึดูดใจกับคนที่มีลักษณะที่น่าดึงดูดใจ แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าบุคคลจะนำเอาสิ่งนี้มาเป็นข้อเลือกในการหาเพื่อนหรือคู่ครองเสมอไป ตัวเลือกในที่นี้มักจะถูกกำกับโดยธรรมชาติของความเป็นจริงที่ว่า มนุษย์มีแนวโน้มที่จะเลือกบุคคลที่มีความคล้ายคลึงกับตนด้านความน่าดึงดูดใจทางด้านสรีระ ความจริงแล้วบุคคลดูเหมือนว่าจะคำนึงถึงมุมมองด้านฐานะและความเป็นอยู่เมื่อต้องเลือกคู่ครองโดยพิจารณาสิ่งต่าง ๆ เมื่อคบหากัน เช่น สถานภาพทางการเงิน รายได้การศึกษา หน้าที่การงาน และสิ่งต่าง ๆ ที่เป็นเรื่องส่วนตัว ซึ่งบุคคลที่เข้ามาให้เลือกและได้รับเลือกมักจะเป็นบุคคลที่สิ่งต่าง ๆ เหล่านี้ใกล้เคียงกัน แต่อย่างไรก็ตามเศรษฐีแก่ที่เลือกแต่งงานกับสาวสวยก็เป็นการแลกเปลี่ยนที่ยุติธรรมจากความต้องการที่สอดคล้องกัน และแน่นอนหลายคนก็อาจจะอยากลองเสี่ยงที่จะเลือกบุคคลที่นอกเหนือไปจากที่ได้ประมาณการเอาไว้บ้างก็ได้ซึ่งเป็นสิ่งที่ดีถ้ามีโอกาส

นอกเหนือไปจากนี้ยังพบว่า บุคคลไม่เพียงแต่จะแสวงหาความคล้ายคลึงและตีค่าออกมาเป็นราคาเท่านั้นแต่บุคคลยังถูกดึงดูดใจด้วย ความคล้ายคลึงกันในด้านค่านิยม ความคิดเห็นเชื้อชาติ ชั้นของเศรษฐกิจและสังคม และบุคลิกภาพ จากการศึกษาในห้องทดลองพบว่า ความชอบระหว่างบุคคลจะทวีเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ เมื่อมีความคิดเห็นสอดคล้องต่อกัน การศึกษาเรื่องเพื่อน คู่รัก และ คู้ครองพบว่าความคล้ายคลึงมีความสำคัญเป็นอย่างยิ่ง เพื่อนนักเรียนระดับมัธยม อาจเลือกคบกัน โดยใช้พื้นฐานของการมีกิจกรรมร่วมกัน ซึ่งอาจเกินเลยไปถึงการใช้ยาและการเสพของมึนเมาด้วย สำหรับคู่ครองนั้นมักมีแนวโน้มที่คล้ายคลึงกันในด้านลักษณะทางบุคลิกภาพเช่น เป็นคนเปิดเผย หรือเป็นผู้ชอบสั่งการเป็นต้น ความคล้ายคลึงกันมีความสำคัญต่อการสร้างความสัมพันธ์ที่น่าพึงพอใจ จะพบว่าบุคคลมักจะกล่าวว่าสาเหตุของการเบื่อคู่ของตนเกิดจากมีความคิดเห็น หรือความสนใจไม่ตรงกัน มีทัศนะในการครองเรือนต่างกัน หรือมีพื้นฐานทางครอบครัวต่างกัน ในทางตรงกันข้ามคู่แต่งงานที่ประสบความสำเร็จมักจะเป็นคู่ที่มีหลาย ๆ อย่างที่เหมือนกัน เช่น อายุ และการศึกษา เป็นต้น ในการนี้ได้มีคำโต้แย้งเกิดขึ้นว่าความตรงกันข้ามจะทำให้เกิดความน่าดึงดูดใจได้หรือไม่ ในเรื่องนี้ได้มีผู้ทำการศึกษาพบว่าความตรงกันข้ามก็ทำให้เกิดความดึงดูดใจและกลายเป็นคู่แต่งงานที่ดีกว่าได้เช่นกัน ความคิดพื้นฐานก็คือคุณลักษณะที่แตกต่างกันของบุคคลจะช่วยเสริมสิ่งที่ขาดไปของแต่ละฝ่ายทำให้เกิดความสมบูรณ์ขึ้น ดังนั้นภรรยาที่เงียบเฉยและขี้อายอาจจะเป็นผู้ที่ฉุดรั้งสามีที่ชอบเที่ยวเตร่และออกสังคมให้ต้องปรับตนเองลดลงมา และในทำนองเดียวกันภรรยาก็อาจจะต้องเปลี่ยนแปลงตนเองเพื่อให้สามารถออกงานสังคมกับสามีได้บ้าง แต่พฤติกรรมเช่นนี้ต้องการการเสียสละและอุทิศตน ความแตกต่างในระดับหนึ่งอาจจะเป็นผลดีต่อความสัมพันธ์และการดำเนินชีวิตคู่ แต่อย่างไรก็ตามพื้นฐานทางด้านสังคมที่แตกต่างกันมักจะเป็นตัวก่อปัญหาในด้านการผูกความสัมพันธ์กันมากกว่าเนื่องจากเป็นความยากลำบากที่จะต้องตกลงกันว่าจะใช้เวลาว่างร่วมกันอย่างไร ความแตกต่างกันในด้านบุคลิกภาพและค่านิยมมักจะนำมาซึ่งความขัดแย้งที่ทำลายสัมพันธภาพ

ความชอบพอ มิตรภาพและความรักเป็นสิ่งที่จรรโลงโลกให้น่าอยู่และสวยงามทำให้เกิดพละกำลังในการดำเนินชีวิตและฝ่าฟันอุปสรรค ดังนั้นจงพยายามสร้างความชอบพอ เพื่อสานต่อมิตรภาพและมองเห็นคุณค่าของความรักเพื่อทำชีวิตให้สดใส ด้วยการสยบความต่าง สร้างความเหมือน ใช้เพื่อนเป็นกำลังใจ ใช้ความรักเป็นยาชูกำลัง ที่หลั่งความสุขออกมาจากใจ

แปลและเรียบเรียง จากตอนหนึ่งของ หนังสือ Effective Human Relations: A
Guide to People at Work. By Pualus, B.P. Catherine E. Seta and Robert
A. Baron. Boston: Allyn and Bacon, 1996.